Beeld heeft een enorme overredingskracht. Een beeld kan echter tegenwoordig zeer eenvoudig gemanipuleerd worden. Met alle gevolgen van dien. ‘Misschien is het tijd voor een herwaardering van beeld,’ zegt Elize de Mul, die een proefschrift schreef over ‘digitale dubbelgangers’.
Mensen weten dat foto’s en filmpjes bewerkt kunnen worden. Zij beseffen ook dat de bewerkingen telkens beter worden, waardoor aanpassingen lang niet altijd met het blote oog te zien zijn. Maar tóch blijft beeld overtuigen. De Mul, filosofe en tevens media- en cultuurwetenschapper: ‘De heersende opvatting is dat beeld nog steeds het ‘waarheidsmedium’ is; foto’s zijn gevoelsmatig bewijs dat iets echt heeft plaatsgevonden.’
De Mul plaatst vraagtekens bij de wenselijkheid van bepaalde technologische ontwikkelingen. Ze onderzocht hoe visuele, digitale media de menselijke identiteit vormen en bestudeerde specifiek de digitale media, waarmee digitale dubbelgangers kunnen worden gemaakt: selfies, memes en deepfakes. De Mul richtte zich daarbij op het ‘unheimliche’ gevoel dat digitale dubbelgangers kunnen oproepen.
De Mul geeft de selfie als voorbeeld: ‘Vroeger gingen mensen naar de plastisch chirurg met een foto van een bekend persoon, in de wens om er zo uit te zien. Tegenwoordig willen patiënten vooral op zichzélf lijken. Jongeren laten aan de arts een selfie met een filter eroverheen zien en vragen: ‘Kunt u deze ingreep doen, zodat ik op mijn selfie lijk?’. ‘De dubbelganger’ neemt dan dus daadwerkelijk de positie in van ‘het origineel’. Zo’n versmelting van fantasie en realiteit is een typisch kenmerk van het unheimliche.’
Lees het interview op de site van de Universiteit Leiden.
