Het wordt pas simpel als je ziet dat zorg complex is

Het knelt in de zorg. Werkplezier staat onder druk, personeel wordt steeds schaarser en de zorguitgaven stijgen tot grote hoogte. Als we niets doen, dreigt de manier waarop we nu gezondheidsvragen beantwoorden vast te lopen. We moeten in transitie komen.

Gezondheid

Na het verdwijnen van de grote verhalen in onze samenleving werd gezondheid een van de belangrijkste waarden in ons leven. We zijn bang van ziekte (en dood) en willen alles in het werk stellen om deze te voorkomen of te genezen. Dat heeft ons veel gebracht; veel ziektes zijn te behandelen en onze levensverwachting is spectaculair toegenomen. Er zijn weliswaar nog grote onrechtvaardige gezondheidsverschillen (mensen met een laag opleidingsniveau leven 4-6 jaar korter), maar stilaan bereiken we de grenzen van genezen en verbeteren. Het leven is mooi, maar tegelijkertijd ook tragisch. We groeien, we bloeien, we takelen af en we gaan dood. Dat geldt voor ons allemaal. Natuurlijk moeten we waar mogelijk voorkomen en genezen, maar we zullen ook andere antwoorden op de tragiek van het leven moeten vinden dan alleen zorgantwoorden. En dat niet alleen omdat zorg houdbaar moet worden, maar ook omdat andere antwoorden kunnen bijdragen aan betekenisvoller en warmer (samen)leven.

Complex

Als student droomde ik van mensen helpen en genezen. Ik leerde veel over de werking van het lichaam en promoveerde op een neuro-endocrinologisch onderwerp. In mijn opleiding leerde ik de nodige vaardigheden die ik verder verfijnde in mijn eerste jaren als gynaecoloog. In die tijd was goede zorg vooral gebaseerd op professionele waarden. Wij als zorgverleners bepaalden wat goede zorg was. Kwaliteit was objectief en eenduidig; verbeteren deed je door te standaardiseren en te optimaliseren aan de hand van protocollen en indicatoren.

In de jaren 10 van deze eeuw zagen we dat goede zorg ook gebaseerd moest zijn op persoonlijke waarden van patiënten. Goede zorg moet immers bijdragen aan het goede leven van de individuele patiënt. Persoonsgerichte zorg floreerde, ook in ons IVF-team. Kwaliteit werd hiermee subjectief en meervoudig. Kwaliteit verbeteren deed je samen met de patiënt als partner.

In het huidige decennium van grote opgaven vormen naast professionele en persoonlijke waarden ook maatschappelijke waarden het fundament van goede zorg. Zorg is geen eiland, leerde ik toen ik meer en meer ging werken aan de grenzen van het zorgdomein. Kwaliteit van zorg gaat niet alleen meer over gezonde individuen, maar ook over een gezonde samenleving en zelfs over een gezonde planeet. Kwaliteit wordt hiermee een complex concept. Kwaliteit verbeteren moet je dan gaan doen op een manier die recht doet aan de complexiteit en onzekerheid die voortkomt uit het brede fundament van professionele, persoonlijke en maatschappelijke waarden. Samen proberen, reflecteren en leren wordt dan het adagium, in plaats van lineair plannen, implementeren en controleren.

Transitie

We staan voor de grote transitie om de zorg mensgericht, houdbaar en duurzaam te maken. We moeten passende zorg gaan leveren, heet dat in het jargon. Zorg die past bij de complexe dilemma’s die je tegenkomt bij het werken aan de gezondheid van mensen, samenleving en planeet.

Sommige mensen raken door de complexiteit van deze transitie verlamd. Ze blijven morgen doen wat ze gisteren deden en roepen cynisch dat de wal het schip wel zal keren. Andere mensen ontkennen complexiteit en verlangen naar eenvoudige antwoorden. Meer regie van een sterke man, vrouw of overheid is hun credo. Een verleidelijke weg, die helaas zal stranden in schijnoplossingen en teleurstellingen. In complexe contexten bestaan immers geen eenvoudige antwoorden.

Gelukkig kiezen steeds meer (ook jonge) mensen voor een gezamenlijke en lerende weg, die past bij de maatschappelijke opgaven van deze tijd. Zij voelen dat hun creativiteit nodig is en halen zingeving uit het samen werken aan de zorgtransitie. Ze zien andere perspectieven niet als fout of storend, maar als bijdragend aan de volgende stappen. En zij beseffen dat complex iets anders is dan ingewikkeld. Sterker nog, zij weten als geen ander dat het pas simpel wordt als je ziet dat het complex is.