Het Antropoceen: hoe is Nederland hierin terecht gekomen?

Het klimaat verandert. De zomers worden te heet, de winters niet meer koud en de zeespiegel stijgt. Met iedere centimeter aan zeespiegelstijging wordt het voortbestaan van polders onevenredig moeilijker te waarborgen. Hoe is Nederland in deze precaire positie terecht gekomen? Mijn droomproject is het onderzoeken van de historische wortels van klimaatverandering. Nederland heeft een lange traditie van het delven van grondstoffen tot de bodem en de mensen die erop wonen helemaal zijn uitgeput. Maar over deze exploitatiegeschiedenis weten weinig. Nu het uitputten van de aarde ons steeds verder in de problemen brengt, is het tijd om deze geschiedenis grondig te onderzoeken.

In mijn huidige promotieonderzoek aan de Universiteit van Amsterdam onderzoek ik hoe olie- en gaswinning Nederland en de koloniën gevormd hebben. Oliewinning begon in Nederlands-Indië. Na de Tweede Wereldoorlog begon het boren en winnen ook in Nederland. In de jaren ’60 kwam daar de gaswinning in Groningen bij. Mijn onderzoek laat zien hoe olie- en gaswinning een nieuwe tijd inluidden. Een nieuw tijdsgewricht waarin oliemaatschappijen welvaart schiepen voor sommigen en anderen opzadelden met verwoeste landschappen. Vanwege de ongekende rol van de mens in het transformeren van de planeet wordt dit tijdperk ook wel het Antropoceen genoemd.

Olie en gas hebben het Antropoceen aangejaagd, maar het zijn niet de enige bouwstenen van dit nieuwe tijdperk. Steenkool, tin, turf en bauxiet hebben evengoed bijgedragen aan de transformatie van Nederland en het koloniale rijk. In mijn droomproject onderzoek ik samen met een groot team de impact van allerlei vormen van extractie in de twintigste eeuw: in Suriname werd bauxiet gewonnen, op de Antillen en in Rotterdam op enorme schaal olie geraffineerd, op Sumatra en in Limburg werd er naar steenkool gegraven, de Noordzee en de Waddenzee zijn binnenstebuiten gekeerd voor olie en gas en de eilanden Bangka en Belitung zijn afgegraven vanwege hun tinvoorraden.

Door deze waaier aan activiteiten en regio’s te onderzoeken krijgen we een heel nieuw beeld van de Nederlandse geschiedenis. Als we nu aan de twintigste eeuw denken komen thema’s als verzuiling, de verzorgingsstaat en kolonialisme al snel naar boven. Maar hoe de mens in deze tijd ook de natuur en het klimaat begon te veranderen, staat nog niet voldoende op de historische radar. Hoe dieper we in de klimaatcrisis terecht komen, hoe belangrijker dit thema zal worden en hoe onbelangrijker de thema’s zullen lijken die nu bovenop de agenda staan. Dit project zal laten zien dat extractie overal was in het Nederlandse rijk – het was een motor van de Nederlandse geschiedenis.

Een droomproject over klimatologische nachtmerries klinkt misschien vreemd. Maar het bijstellen van het beeld van de Nederlandse geschiedenis kan bijdragen aan een breder en kritischer bewustzijn over klimaatverandering. Pasklare antwoorden zal het project misschien niet opleveren, maar om na te denken over de toekomst helpt het allicht om te begrijpen hoe we hier terecht zijn gekomen.