Het belang van ongeschreven regels voor een democratie is de kern van de Dies speech 2024 die is uitgesproken door professor Mark Bovens van de Universiteit Utrecht. Hij bespreekt ook de verantwoordelijkheden die universiteiten dragen als het gaat om onderzoek, onderwijs en het bevorderen van een democratische cultuur binnen de eigen organisatie. U kunt de volledige toespraak lezen op de site van de UU.
“De democratie heeft een mooie toekomst achter zich. In de decennia na de val van de Muur nam het aantal landen dat democratiseerde sterk toe. In steeds meer landen werden er vrije verkiezingen gehouden, was er persvrijheid en vrijheid van vereniging en vergadering. In steeds meer landen ook werd de uitoefening van de overheidsmacht aan het recht gebonden. Op het hoogtepunt, in 2009, waren er wereldwijd 44 democratische rechtsstaten. In de afgelopen vijftien jaar is al deze winst verloren gegaan en zijn we wereldwijd terug op de situatie van vóór 1989. Inmiddels leeft bijna driekwart van de wereldbevolking in een autocratie en leeft slechts 13% in een volwaardige democratische rechtsstaat.
Dat blijkt uit de data van Varieties of Democracy – afgekort V-dem. Voor de mensen van geografie en natuurwetenschappen: V-dem is voor de democratie wat het IPCC is voor het klimaat. Twee weken geleden verscheen hun meest recente rapport. Bijgaande figuur uit hun rapport laat zien hoe vooral vanaf 2012 de wereldwijde democratisering is omgeslagen in autocratisering.”
Het eerste wat op valt is dat autocratisering tegenwoordig niet alleen verloopt via staatsgrepen, maar ook via het democratische proces zelf. Het tweede patroon is dat de democratie van binnenuit wordt uitgehold. Het derde patroon is dat die autocratisering begint met kleine, op het oog onschuldige overtredingen van de ongeschreven regels van de democratie.
