Observaties – een tentoonstelling over de raakvlakken tussen kunst en wetenschap
Pauline Oosterhoff en Peter A.G. van Bergeijk
Op het einde van de 19e en in de 20e eeuw werden de werelden van kunst en wetenschap als tegengesteld aan elkaar werden gezien. Wetenschap werd beschouwd als exact, objectief, aan regels gebonden en beschrijvend van aard. Kunst was emotioneel, creatief, subjectief en vaag. Natuurlijk is dat onderscheid belangrijk: kunstwerken zijn vaak bedoeld om dubbelzinnig of ironisch te zijn, terwijl we van de wetenschap verwachten dat ze heel trouw is aan de feiten. Toch lijken we de laatste tijd terug te keren naar een benadering die meer lijkt op die van de 18e eeuw en daarvoor, toen grote wetenschappers ook schilders of componisten konden zijn, en kunstenaars gretig nieuwe ontdekkingen in hun werk gebruikten. Wat beide werelden gemeen hebben is het observeren: een vurige toewijding aan het waarnemen, interpreteren en representeren van de wereld.
De tentoonstelling ‘Observaties’ brengt werken bijeen van mensen die in beide bereiken werkzaam zijn. De confrontaties tussen wetenschap en kunst roepen telkens nieuwe perspectieven op. De ‘wetenschappelijke kunstenaars’ of ‘kunstzinnige wetenschappers’ onderzoeken het thema van de tentoonstelling: de ‘observatie’. Op een waarlijk interdisciplinaire manier wordt ‘observeren’ geanalyseerd. De wetenschappelijke achtergronden van de kunstenaars zijn sociologie, economie, geografie, medische antropologie, politicologie, astronomie en psychologie. De artistieke disciplines gaan van olieverfschilderijen, fotografie, lithografie en pentekeningen tot moderne literatuur en op AI gebaseerde design.
Observatie is in zekere zin de fundamentele pijler van de brug die de tentoonstelling wil laten zien tussen kunst en wetenschap, als een toegangspoort naar het begrijpen van de wereld om ons heen. Zowel in de kunst als in de wetenschap overstijgt observatie louter het zien; observatie is een proces van ontdekking, interpretatie en inzicht dat ons begrip van onszelf en het universum verrijkt. Zowel kunstenaars als wetenschappers belichten door scherpe observatie de schoonheid, complexiteit en onderlinge verbondenheid van ons bestaan. Observatie stimuleert nieuwsgierigheid, kritisch denken en een dieper begrip van de wereld waarin we leven. De tentoonstelling laat zien hoe verschillende gebieden van onderzoek elkaar inspireren en op vruchtbare manieren samenkomen, en biedt mogelijkheden voor wederzijds leren, en nieuwe en innovatieve perspectieven op zowel kunst als wetenschap. Nieuwe technieken, creativiteit, verbeelding, emotionele expressie en onconventionele invalshoeken dagen ons uit om verder te denken dan de beperkingen van logica en rede.
De tentoonstelling laat zien hoe de ontmoeting tussen kunst en wetenschap kan leiden tot innovatieve oplossingen, interdisciplinaire inzichten en een diepere waardering voor de onderlinge verbondenheid van menselijke ervaringen. De tentoonstelling overbrugt de kloof tussen kunst en wetenschap, helpt om een holistisch begrip van de wereld te cultiveren en opent nieuwe wegen voor ontdekking en expressie.
Observaties in inkt: de onvoorspelbare schoonheid van lithografie en economie
Peter van Bergeijk
‘Hard Heared Hurt’ (Nieuwjaarsverwarringskaart) 2016, lithografie.
Ik hou van de kick van het ontdekken. Ik gebruik kunst en wetenschap om dingen te zien die iedereen al heeft gezien, maar op een manier die niemand eerder heeft gezien. Mijn ontdekkingen zijn het resultaat van herhaling, hetzelfde doen maar met omstandigheden die veranderen. Er is een belangrijke rol weggelegd voor onzekerheid, toeval en serendipiteit in zowel formele onderzoeksstrategieën als in de strikt voorgeschreven chemische, lithografische procedures.
Het maken van grafische kunstwerken, met name lithografie, vereist een nauwgezet en precies ontwerp. Het chemische proces dat een beeld op een steen bindt, bestaat uit gedetailleerde, voorgeschreven stappen. Voor mij is het vakmanschap in lithografisch drukken essentieel. Maar binnen dit gestructureerde kader heb ik een manier gevonden om het toeval te omarmen. De uitdaging is om omstandigheden te creëren die onvoorspelbare effecten opleveren, waardoor water, inkt, spiritus, potlood, tusche-pasta en tijd hun strijd op de steen kunnen uitvechten. Ik pas het beeld en de kleuren stap voor stap aan tijdens het afdrukproces en laat de stenen mijn artistieke beslissingen beïnvloeden. Experimenteren en ontdekken zijn altijd cruciaal voor mijn werk. Er zijn risico’s, zoals op een dood spoor belanden of een project opgeven, maar deze ervaringen zijn waardevol.
Het is verrassend voor veel mensen, maar deze beschrijving past perfect bij wat ik doe als econoom: goed schrijven brengt me in een soortgelijke stroom van concentratie en gelukzaligheid als kunst maken, een formeel wiskundig model heeft een eigen schoonheid, en empirisch onderzoek brengt het plezier van dingen uitvinden. Rationele wetenschappers weten dat veel van onze bevindingen het resultaat zijn van geluk en serendipiteit.
Observatie is cruciaal, want toevallige ontdekkingen brengen zowel geschenken als risico’s met zich mee op macroniveau, in de afzonderlijke bestanddelen en in de details. In mijn grafische werk is het macroniveau de algemene compositie en zijn de bestanddelen de kleurscheidingen en structuren die het beeld opbouwen. Wetenschappelijk gezien heb ik het macroniveau gelijkgesteld aan de aarde en aan de nationale schalen, de bestanddelen aan sectorale aspecten en de details aan het gedrag van individuele mensen en bedrijven. Goede economen erkennen de noodzaak van een multidimensionale analyse van een dynamisch systeem waarin alles met elkaar verbonden is en waarin verstoringen en vertekeningen overvloedig aanwezig zijn. Signalen van verandering zullen aanvankelijk klein zijn en waarschijnlijk tegenstrijdig, contra-intuïtief en ongemakkelijk. Mijn werk met mijn stenen is niet anders. Gezien de natuurlijke variabiliteit van lithografie moet je voortdurend waakzaam zijn, niet alleen met je ogen, maar ook met je reuk, je tastzin en je bewustzijn van temperatuur, vochtigheid en luchtdruk. Het missen van signalen kan leiden tot vervormingen en zwakke afdrukken – nuttige maar soms dure lessen.
Broken links, 2019, lithografie, 27 x 44 cm
Natuurlijk zijn er ook duidelijke verschillen tussen wat ik doe in de wetenschap en in de kunst. Het doel van mijn drukwerk is niet om een oplage van identieke afdrukken te maken, maar om een gevarieerd aanbod te creëren door gebruik te maken van verschillende inkten, intensiteiten en opeenvolgingen in kleurscheidingen. Deze diversiteit gaat vaak verloren bij schaalvergroting voor commerciële doeleinden. De drogende afdrukken onthullen een ritme; de overdracht van een beeld van steen naar papier genereert een cadans, en de kleurscheidingen bouwen een compositie op vanuit verschillende hoeken en variëteiten in de loop van de tijd – dit is het geheim van de drukker, meestal onbekend bij het publiek. Veel van mijn ontwerpen hebben geen vooraf bepaalde oriëntatie en ik laat kopers beslissen waar ze mijn handtekening willen hebben. Elke print is uniek, dus ik nummer ze niet. In plaats daarvan onderteken ik met de aankoopdatum en een opdracht aan de koper, die de laatste onvoorspelbare stap in de reis van het kunstwerk zet.
De belangrijkste overeenkomst tussen mijn werk als kunstenaar en als econoom is het inbouwen van toeval. Dit betekent het accepteren van onzekerheid in het eindresultaat, en de onmogelijkheid om te voorspellen wat je zult vinden – wat tot op zekere hoogte ‘geluk’ is. Deze onderzoekende benadering is echter professioneel en schept voorwaarden voor nieuwe, soms interessante ontdekkingen. Veel gepresenteerde wetenschappelijke resultaten maken deel uit van de kunst van de economische wetenschap, maar er is een wereld van resultaten die op het kerkhof liggen en niet gerapporteerd worden. Dit zijn keuzes. Hetzelfde geldt in een lithografisch atelier. De keuzes die gemaakt zijn tijdens het productieproces blijven vaak ongezien. Verder kijken dan beelden en getallen vereist getrainde observatie en een geest die openstaat voor het vinden van het tegenovergestelde van wat je verwacht. De wereld is vol van zulke wonderen.
The day after, 2021, lithografie 30 x 40 cm
Bezoek www.observations24.nl.
