Jan Luiten van Zanden en Sarah Carmichael presenteren in Dochters van Lucy. De geschiedenis van de vrouw-manverhouding vanaf de eerste vrouw een fascinerende en diepgravende analyse van genderrelaties door de geschiedenis heen. Met een scherp oog voor detail en een indrukwekkende beheersing van zowel historische als sociaalwetenschappelijke inzichten, biedt dit boek een rijke en genuanceerde, en trieste, blik op de wortels van ongelijkheid en de complexe weg naar meer gelijkheid.
Het boek opent met de schrijnende realiteit van de kindhuwelijken, zoals vastgelegd in de foto van het huwelijk tussen de 11-jarige Ghulam Haider en een man van 40. Deze aangrijpende casus illustreert de kracht van Van Zanden en Carmichael: een complexe problematiek verklaren vanuit historische contexten zoals armoede, religieuze normen en familiesystemen. Het laat zien hoe genderverschillen zich niet alleen in het heden manifesteren, maar ook diepe historische wortels hebben die soms duizenden jaren teruggaan.
Een van de sterke punten van het boek is de geografische en historische breedte. Van Zanden laat de ‘Hajnal-lijn’ zien: de duidelijke scheidslijn tussen Oost en West als het om het huwelijksmodel gaat. Vrouwen in het Westen hadden door de eeuwen heen meer ‘agency’ dan hun oostelijke tegenhangers. De ‘agency-index’ toont de factoren die een rol speelden, zoals polygamie of monogamie (waar de vrouwen meer te zeggen hadden), de gezinssamenstelling (bij de moeder van de man of onafhankelijk) en partnerkeuze (had de vrouw een stem of niet). Aan de randen van de eerste landbouwstaten was die index gunstiger voor vrouwen.
De auteurs laten zien hoe diep seksuele dimorfie geworteld is in onze evolutionaire geschiedenis. Terwijl homo sapiens relatief egalitair begon, werden verschillen versterkt door sociale en economische ontwikkelingen zoals de overgang naar landbouw en staatsvorming. Dit proces wordt op intrigerende wijze geïllustreerd met archeologische vondsten, waaronder beeldjes van moedergodinnen. Er waren “godinnen overal”, schrijven ze. De transitie van jagers-verzamelaars naar antieke beschavingen ging gepaard met toenemende ongelijkheid, aangedreven door geweld en de overlevingsstrategieën van oorlogvoerende groepen.
Wat dit boek bijzonder maakt, is de systematische manier waarop hypothesen worden getoetst aan data. Van Zanden en Carmichael combineren historische en moderne voorbeelden, zoals de aanpassing van vrouwelijke schaaksters aan hun mannelijke tegenstanders, om te illustreren hoe diep bepaalde gedragingen in ons bewustzijn geworteld zijn. Zelfs in ogenschijnlijk egalitaire contexten blijven subtiele vormen van ongelijkheid bestaan.
De stijl van het boek is helder en toegankelijk, ondanks de complexe onderwerpen die worden behandeld. De auteurs slagen erin om academische diepgang te combineren met een meeslepende vertelstijl, wat het boek zowel leerzaam als aangenaam maakt om te lezen. (Van Zanden had als publiek in zijn hoofd de mens die op een luchthaven moet wachten op de volgende aansluiting). Bovendien is de analyse niet louter historisch; ze reiken ook inzichten aan over hedendaagse en toekomstige ontwikkelingen, met een speciale nadruk op de inclusieve vooruitgang in het Westen en de rol van protestantisme en economische specialisatie.
Dochters van Lucy biedt inzicht in de historische wortels van genderrelaties, maar roept ook reflecties op over onze hedendaagse samenleving: er is constant veel werk aan de winkel. Het boek is een onmisbare bron voor iedereen die de mechanismen van ongelijkheid beter wil begrijpen.
