AI-papegaaientaal
Afgelopen week bezocht ik het Sint-Janshospitaal, een museum in Brugge. Er werd daar een korte documentaire vertoond die begon met de manier waarop wij mensen naar ons universum kijken. Die manier werd beschreven vanuit het perspectief van Amazone papegaaien uit Costa Rica. De papegaaien verbaasden zich, naar in de documentaire werd gesteld, over de manier waarop mensen naar hun omgeving kijken en hun keuzes in wat ze onderzoeken. Het is inderdaad waar, we hebben de neiging zeer verafgelegen gebieden te onderzoeken zoals het heelal met alle geheimen daarin, maar wat zich vlak voor ons voltrekt ontgaat ons. Hier ligt – wellicht- een uitdaging voor AI. Misschien is het mogelijk dat AI ons kan wijzen op de blinde vlekken in onze eigen visies op wat zich om ons heen voltrekt. Bij het zoeken naar buitenaards leven blijven we zoeken naar wezens die op ons lijken. Dat is niet vreemd, we proberen ‘leven’ te herkennen, maar waarom zou iets buitenaards op ons moeten lijken? Toegegeven, het hoeven geen groene mannetjes te zijn, maar in een totaal andere wereld zou zich iets dusdanig anders hebben kunnen voltrekken dat wij het niet als leven herkennen, gewoonweg omdat het niet met ons deelt waar wij op uit zijn. Misschien moeten we leren volkomen buiten onze eigen kaders te denken, onze ‘bril af te zetten’.
De documentaire ging over papegaaien en hun ‘spraak’. Er speelt al een aardige tijd de discussie of wij mensen met onze spraak echt iets anders kunnen dan dieren of dat wij gewoon heel erg goed zijn (in onze eigen ogen en oren) in iets wat dieren eigenlijk ook kunnen. Er wordt onderzoek verricht naar de manier waarop kinderen leren spreken. Even versimpeld uiteengezet: ze pikken aanvankelijk losse woorden op, losse zinnetjes. Later blijken ze in staat van die losse elementen nieuwe zinnen te kunnen maken waarin de aanvankelijk los of in een specifieke context geleerde woorden in nieuwe combinaties andere betekenissen gaan dragen. Kinderen gaan naarmate hun taal zich ontwikkelt steeds complexere constructies ineenzetten, tot ze zelfs bijvoorbeeld gebeurtenissen kunnen uitdrukken die nooit zijn gebeurd, maar hadden kunnen gebeuren in complexe werkwoordsvormen als de irrealis of de conditionalis. We kunnen in taal gebeurtenissen beschrijven dia hadden kunnen gebeuren, maar zich niet hebben voorgedaan.
Dieren zouden niet in staat zijn tot dit soort complexe structuren in klank en in taal. Een papegaai kan in contact met mensen een vaste uitdrukking leren die in een context met mensen een resultaat oplevert. Een papegaai in Spanje leert Spaanse woordjes, een papegaai in Nederlands Nederlandse. De liervogel in Australië imiteert motorzagen, eksters in Europa imiteren de klanken van merels. Een papegaai zou echter niet in staat zijn syntactische eenheden op een nieuwe wijze aaneen te schakelen om zo tot een nieuwe betekenis te komen. Dat zou menselijk zijn en dieren zouden dat niet kunnen. Dieren zouden ook niet in staat zijn tot abstracte begrippen te komen. En daar kon -net als bij het zoeken naar buitenaards leven – wel eens een enorme blinde vlek van onszelf kunnen zitten. Want: wat is taal eigenlijk? Zijn we niet veel te veel op zoek naar onze eigen criteria die we vervolgens langs diezelfde eigen criteria leggen? Met andere woorden: ‘Het is taal, omdat we van tevoren al hebben afgesproken wat taal is. We hebben van tevoren besloten wat we als taal beschouwen en wat niet’. Precies zo – wellicht – de parallel met andersoortig leven: ‘Het is leven omdat we vooraf criteria hebben opgesteld voor wat we leven noemen’.
AI zou – nogmaals wellicht – in staat kunnen zijn compleet nieuwe verbanden te leggen waar wij mensen niet zo snel aan denken, gewoonweg omdat we door onze eigen bril kijken. AI draagt die bril (mogelijk) niet en kan daardoor anders naar de wereld kijken. Wellicht kan AI ons dus bevrijden van onze eigen paradigmatische, maar daarmee beperkende visie op de dingen. AI kan ons misschien helpen niet meer naar onszelf, naar onze eigen criteria te zoeken. Misschien…
Dit alles naar aanleiding van de documentaire in Brugge over de papegaaien van Costa Rica.