AI voor brede welvaart
Het perspectief van brede welvaart – internationaal aangeduid als ‘well-being’ – behelst niets minder dan een revolutie. Meer dan tweehonderd jaar hebben we maatschappelijke vooruitgang gemeten aan de hand van wat we nu het Binnenlands Bruto Product noemen, oftewel in het Engels Gross Domestic Product – GDP. De moderne versie van deze meetlat werd in 1934 ontwikkeld door de Oekraïense econoom Simon Kuznets. Kuznets waarschuwde echter destijds al dat er meer van waarde is dan alleen het GDP.
Het besef dat we alles, in onderling verband, moeten meten en bevorderen dat van waarde is voor mens en maatschappij is de afgelopen 15 jaar sterk toegenomen. In 2009 verscheen een belangrijk rapport in opdracht van de Franse president Sarkozy, geschreven door onder meer de Nobelprijswinnaars Joseph Stiglitz en Amartya Sen.
Intussen houdt het CBS een Brede Welvaart Monitor bij en wordt steeds vaker vanuit brede welvaart perspectief gekeken naar begrotingen, ook naar de nationale begroting. We willen beyond GDP gaan. Steden zoals Tilburg nemen brede welvaart als uitgangspunt voor het beleid, evenals een veelheid van andere organisaties, zoals mijn universiteit, Tilburg University. We hebben daar een omvangrijk Brede Welvaart Programma, waarin we ons samen met maatschappelijke partijen en bedrijven inzetten voor innovaties die bijdragen aan behoud of versterking van brede welvaart.
Internationaal gezaghebbend zijn de zogenoemde Sustainable Development Goals (SDG’s) van de Verenigde Naties. Deze 17 doelen zijn in 2015 aangenomen door de wereldleiders en hebben onder andere betrekking op klimaat, onderwijs, waardevol werk, gezondheid, het uit de wereld helpen van armoede en honger en, ja, ook economische groei. Zaken waar vooruitgang nodig is, om iedereen, en ook de planeet, een toekomst te kunnen bieden. In 2030 zouden deze doelen moeten zijn gerealiseerd. Echter, bij een tussenevaluatie bleek onlangs dat maar 18 procent van de indicatoren van de doelen op schema ligt. Er is dus nog veel werk aan de winkel.
De 17 doelen worden grafisch vaak weergegeven in een vakjesschema van 6 bij 3. Dat betekent dus dat er één vakje leeg is. Ik vind het een omissie, achteraf, dat dat laatste vakje niet is ingekleurd met een SDG 18, onder de noemer ‘verantwoorde AI’, in het Engels responsible AI. De toekomst van de mensheid en planeet hangt er óók in sterke mate vanaf of wij de potentieel enorme kracht van AI inzetten voor brede welvaart. AI als technologie is niet goed of slecht, maar ook niet neutraal. Het is feitelijk niet anders dan een stenen bijl in de prehistorie, waarmee je een hut kon bouwen of iemand de hersens in kon slaan.
Het verschil met die bijl is echter wel dat AI autonoom kan functioneren en kan leren. Dat wil niet zeggen dat de AI-discussie niet in de eerste plaats over ons als mensen gaat. Vooralsnog is AI onze tovenaarsleerling en beslissen wij of we met AI bijvoorbeeld vroegtijdig huidkanker opsporen of dat we de artificiële intelligentie in killerdrones stoppen. AI kan zowel een blessing in device als een devil in devise zijn.
Behalve dat we AI op een goede manier kunnen inzetten voor alle brede welvaartdoelen, is er nog een hele belangrijke rol weggelegd voor deze technologie. Namelijk ons te ondersteunen bij het meten van de brede welvaartontwikkelingen en, vooral, het maken van de juiste afwegingen vanuit brede welvaart.
Dat laatste, brede welvaartafwegingen, is zeer complex, en veel moeilijker dan alleen financieel-economisch redeneren en keuzes maken. We hebben immers te maken met het gelijktijdig bevorderen van 17 (of 18) majeure dimensies van brede welvaart. Die hangen allemaal samen en kunnen elkaar ook negatief beïnvloeden. Bepaalde groepen mensen kunnen dat in het bijzonder ervaren. Inzetten op het duurder maken van energieverbruik kan leiden tot meer armoede onder mensen die in slecht geïsoleerde huizen wonen en niet over de middelen beschikken om daar iets aan te doen. Snelle economische groei en de komst van grote aantallen expats, zoals in de Eindhovense Brainport regio, kan de sociale cohesie aantasten.
AI kan ons helpen om allcountants te worden in plaats van louter accountants. Dat wil niet zeggen dat we HI, human intelligence, moeten onderschatten, laat staan uitschakelen. Maar wij als mensen hebben twee beperkingen waarbij AI ons kan ondersteunen. Wij zijn niet sterk in het overzien van interactie-effecten tussen grote aantallen variabelen en we lijden aan short-termism, het onvoldoende oog hebben voor de lange termijn. AI is veel beter in het verwerken en analyseren van grote hoeveelheden data en gevolgen.
Moeten we onze toekomstige brede welvaart dan maar in handen geven van de AI? Nee, voorlopig niet, zou ik zeggen. Hoewel de bekende wetenschapper James Lovelock voorspelt dat we in het novascene terecht zullen komen. In dat tijdperk zal AI aan het stuur zitten, als uiterste redmiddel om de planeet nog tijdig te doen afkoelen.