ChatGPT, stop telling me what to do

Het is vrijdagavond. Ik zit in een kleine zaal in het cultureel centrum van mijn thuisstad, Mechelen. Voor me treedt de onbekende Lien Schoeters (https://vi.be/platform/lienschoeters) op. Haar muziek vult de zaal met piano, een loopsysteem en een indrukwekkende zangstem. Mijn week, gevuld met e-mails, vergaderingen en deadlines, maakt plaats voor rust en het vergeten van tijd en zorgen.

Hoe ben ik hier beland? Toeval. Hoewel ik eigenlijk op de sofa wilde uitrusten, nodigde mijn neef me uit om reisverhalen te delen in Mechelen. Hij kwam niet opdagen, maar ik liep een oude vriend tegen het lijf die me meenam naar een lokaal muziekfestival (https://www.stoemplive.be/). Een reeks spontane momenten bracht me hier. Het is een magische avond. Maar wat als…

Wat als ik ChatGPT had gevraagd wat te doen op vrijdagavond? Zou het me hierheen hebben geleid? Misschien wel. Maar zou ik deze muziek en deze spontane ontdekking even intens hebben beleefd als het een algoritmische suggestie was geweest? Waarschijnlijk niet.

Het bijzondere aan ontdekking zit in het onverwachte. Denk aan het charmante restaurantje dat je toevallig vindt in Italië. Of dat boek dat je niet via Amazon hebt besteld, maar in een klein winkeltje hebt ontdekt. Ontdekkingen vereisen een goede mix van spontaniteit en het openstellen voor het onverwachte.

Artificial intelligence daarentegen belooft efficiëntie en op maat gemaakte suggesties. ‘Hier is het boek dat je MOET lezen volgens het AI-algoritme van Amazon. Hier is de Netflix-serie die perfect past bij jouw smaakprofiel.’ Ugh. Vertel me niet wat ik moet doen! Wat verliezen we met dit blinde vertrouwen op aanbevelingen? De kracht van toeval en de magie van ontdekking. Onze samenleving wordt ingeplugd in de Matrix, zoals Morpheus waarschuwde. En dat laten we bewust gebeuren. “The Matrix is a system, Neo. That system is our enemy. {…} But many of them are so hopelessly dependent on the system that they will fight to protect it.” – Morpheus, The Matrix (1999)

Gebruik ik ChatGPT voor mijn werk? Zeker. Sommige taken verdienen het om snel en efficiënt afgehandeld te worden. Maar ik wil niet dat het mijn creativiteit vervangt. Als ik een nieuwe cursus moet ontwerpen, laat ik ChatGPT eerst een syllabus genereren. Wat ik vervolgens doe? Precies niet wat het voorstelt. Het is mijn vertrekpunt: het laat me zien wat de meest bewandelde weg is, zodat ik bewust een andere weg kan inslaan.

Maar ik zie met lede ogen hoe het bij mijn collega-academici creativiteit en de kans om het onvoorziene te exploreren ontneemt. Telkens als iemand tijdens een brainstorm trots vertelt wat ChatGPT hen heeft voorgesteld als idee, voelt het als een slag die we verliezen.

We hoeven niet alles te voorzien of voorspellen. Juist het geven van ruimte aan het onvoorziene maakt ons menselijk.