I reject your frame
Op LinkedIn las ik onlangs een post “30 procent van de Belgen gebruikt nooit AI (en dit is een groot probleem)”. Kortom, iedereen moet méé in de ‘digitale transformatie’, anders lopen we het risico om achter te blijven in de race naar de vooruitgang.
Definieer vooruitgang.
Ik ben soms toch zelf niet helemaal mee met wat nu exact de ‘sales pitch’ is voor het gebruik van AI, althans voor werknemers en gewone burgers (waarmee ik bedoel: niet-techexperts, niet-bedrijfsleiders). Voor zover ik kan zien—en ik doe voltijds onderzoek naar mediaberichtgeving over de toekomst van werk—gaat de pitch ongeveer zo: AI zal u productiever en efficiënter maken, en dit op een meer kosteneffectieve manier.
Ik snap hoe dit een aantrekkelijke sales pitch is voor bedrijfsleiders (de mensen die de lonen moeten betalen, en de winst als eerste in handen krijgen). Maar vanuit werknemersperspectief is dit toch niet per se iets waar mensen enthousiast van worden: méér, sneller, en goedkoper werken.
Tenzij u me zegt: … en dan kunnen we allemaal om 14u naar huis! Want, de belofte is immers dat we meer gedaan zullen krijgen op kortere tijd. Arbeidsduurverkorting dus.
Toen de Waalse Parti socialiste (PS) in februari 2024 echter een voorstel deed voor een vierdaagse werkweek met volledig behoud van loon, struikelden de waarnemers net niet over mekaar om het idee meteen tot op de grond af te branden. De productiviteit moet juist omhóóg, zeiden ze, om onze welvaartsstaat te kunnen behouden.
Als dát de framing is voor het gebruik van AI, zitten we in mijn ogen niet in een soort exciting augmentation-verhaal, maar een kostenbesparing-in-tijden-van-crisisverhaal met een spicy technologiesausje erover gegoten. Ik gooi nog een andere frame bij in de mix: AI zal geen jobs vernietigen, maar wel bepaalde taken binnen jobs overnemen. En de mens zal nog steeds een rol hebben, want de AI maakt (althans nu nog) fouten, en wij mensen moeten dit continu bewaken en nakijken. Vertaling: de AI doet uw job, en u mag zijn (of haar?) assistent spelen. Kameraad Marx schreef 150 jaar geleden al over zijn angst dat de mens een soort aanhangsel zou worden van de technologie. Het is ook maar de vraag wat het effect zou zijn op onze hersenen (en workload) als we echt álle routinetaken uit onze job uitbesteden, en 100% van onze werktijd efficiënt bezig zouden zijn. Om nog niet te spreken van het elitaire, academische idee van de ‘4D’ job: dull (routine), dirty (vuil), dangerous (gevaarlijk), en dear (duur). Het idee is dat dit soort job—meestal gelijkgesteld aan fabrieksarbeid of laaggeschoold werk—uiteraard geautomatiseerd moet worden, want wie wil dat soort werk nu doen? (Antwoord: veel mensen; vraag het hen misschien zelf eens.) Het is daarbij ook nooit echt duidelijk of men ervoor pleit dat iederéén in de maatschappij een hoogopgeleid kenniswerker moet worden (maar dat soort werk zal ook meer en meer automatiseerbaar worden naarmate de ‘vooruitgang’ vordert), of dat men pleit voor een soort universeel basisinkomen. Dat laatste is echter ook onbespreekbaar voor de economen die pleiten voor productiviteitsstijging.
Wat ook niet helpt, is hoe de technologiebaronnen van Silicon Valley die de AI maken zelf omgaan met hun personeel. Elon Musk is momenteel druk bezig met het maken van een lijst van overheidsdiensten en -jobs in de VS die hij overbodig acht. Zijn ‘Department of Government Efficiency’ (daar heb je dat woord weer!) wil 2 triljoen dollar gaan besparen. Sam Altman van OpenAI (die ChatGPT maken, de tool waarmee onze kinderen vandaag al hun huiswerk maken en vervolgens inleveren zonder het te lezen) is een ‘doomsday prepper’ die gelooft dat AI waarschijnlijk de mensheid zal uitroeien. En bij het Amazon van Jeff Bezos mogen de mensen die in de pakhuizen werken niet naar de WC wanneer of hoe lang ze willen; dat is namelijk niet zo kosteneffectief.
Misschien is het eens dringend tijd dat we het debat over AI en arbeidsmarkt democratiseren. De zaken die ons worden voorgespiegeld als objectieve en voldongen feiten zijn namelijk geen feiten, maar ficties. De frames die ons worden voorgespiegeld zijn politieke tools, die niet zozeer de toekomst van werk trachten te voorspellen, dan wel creëren, en dit in het belang van degenen die ons deze frames proberen verkopen.
Wat wij in ons Future of Work Lab aan de KU Leuven trachten te doen, is deze frames zichtbaar maken, om het publiek bewust te maken van hun eigen vermogen tot collectieve actie. De toekomst bestáát niet. De toekomst is wat wij ervan maken.