Kunstmatige intelligentie: is een stap terug als maatschappij niet een oplossing voor veel problemen?
Kunstmatige intelligentie (AI) ontwikkelt zich razendsnel en is toegankelijker dan ooit tevoren. Vijf jaar geleden vereiste het nog programmeervaardigheden om AI te benutten, maar tegenwoordig bieden diverse websites iedereen toegang tot de kracht van AI.
Recent onderzoek toont aan dat generatieve AI-toepassingen niet alleen de productiviteit verhogen, maar ook taken zoals tekstschrijven en coderen fundamenteel veranderen . Generatieve AI speelt al een zeer belangrijke rol in het dagelijks leven, bijvoorbeeld bij softwareontwikkeling. Waar projecten voorheen weken of zelfs maanden nodig hadden, kunnen softwareproducten nu binnen dagen voor klanten worden gerealiseerd. De keuze van het werk krijgt daardoor meer gewicht. Met de toegenomen mogelijkheden is het essentieel om als maatschappij stil te staan en te overwegen: waar willen we naartoe?
De ‘T’ in ChatGPT staat voor transformer. Dit type model heeft naast doorbraken in de generatieve modellen ook een aanzienlijke vooruitgang betekend voor voorspellende modellen, classificatie en beeldherkenning. Mijn recente proefschrift richtte zich op algoritmen die steden leefbaarder maken of voedselverspilling verminderen. Camera’s kunnen bijvoorbeeld niet alleen criminaliteit bestrijden, maar ook geautomatiseerd problemen in de openbare ruimte signaleren wanneer er zwerfafval of gevaarlijke situaties optreden. De mogelijkheden zijn eindeloos en de toepassing van deze nieuw verworven kansen bepaalt de koers van de samenleving.
Maar terug naar generatieve AI, wanneer goed gebruikt kan het onze productiviteit ongelofelijk gaan vergroten. Dit opent deuren: bijvoorbeeld de mogelijkheid om massaal minder te werken, wat een uitkomst kan zijn in een tijd van voortdurende overprikkeling. Minder werken vermindert problemen in de geestelijke gezondheidszorg, overbelasting in de zorg en hoge uitstoot. Meer vrije tijd stimuleert bewuste consumptie (denk aan een treinreis in plaats van vliegen), verlaagt stress en bevordert gezondheid door ontspanning. Lange werktijden brengen daar tegenover gezondheidsrisico’s met zich mee. Een drie- of vierdaagse werkweek kan veel betekenen en vormt een aangename maatregel, waardoor meer ruimte ontstaat voor sociale interactie en rust. Denk ook aan de kinderopvang: als meer ouders die niet nodig hebben zal de druk vanzelf afnemen. Of denk aan het tekort vrijwilligers, als mensen er een dag bij krijgen dan zal dat tij ook kunnen keren.
Sommige sectoren, zoals de bouw en de energietransitie, profiteren niet van kortere werkuren om personeelstekorten op te lossen. Het combineren van kortere werkweken met een herziening van het onderwijssysteem is dan ook noodzakelijk. In plaats van scholieren uitsluitend te richten op de kenniseconomie, dienen opleidingen zich te focussen op maatschappelijk nuttigste beroepen. Tekorten in de zorg, bouw en andere sectoren zijn vaak decennia van te voren al in te schatten. Het is in deze tijd essentieel om minder te doen, en beter na te denken over wat we wel nog doen.
De technologie verhoogt de productiviteit aanzienlijk. Het is essentieel dat deze productiviteit de hele samenleving ten goede komt. Kritisch nadenken over de inzet van AI en keuzes maken die niet alleen technologische vooruitgang stimuleren, maar ook maatschappelijke verbetering bevorderen, is noodzakelijk.
Of zoals ik mijn boek “De AI Revolutie” eindig op basis van het werk van Peter-Paul Verbeek: Wat vleugels zijn voor vogels, is techniek voor mensen. Hoewel een vogel bij geboorte vleugels krijgt, is leren vliegen nog steeds noodzakelijk. De mens zal ook moeten leren omgaan met kunstmatige intelligentie om haar op een zinvolle manier te kunnen gebruiken. Ze zal een onderdeel blijven van ons leven, maar hoe dat leven eruit gaat zien, is aan ons.