Laat AI alsjeblieft niet onderhandelen
Als Rotterdamse onderzoeker kon ik het niet laten om ChatGPT te vragen een paar afbeeldingen te maken hoe Rotterdam er in 2050 uit zou zien als de klimaatdoelstellingen van Parijs gehaald zouden zijn. De paar seconden die het duurde voordat de plaatjes kwamen, stonden in geen verhouding met de tijdsduur die normaal nodig is om die eigenstandig te maken. Hoewel de afbeeldingen nog wel erg voorspelbaar waren en qua type afbeelding nog niet echt sprankelde, maken ze wel duidelijk dat AI goed inzetbaar is om snel te verbeelden wat voorgenomen beleid teweeg kan brengen. Dat helpt zeker de discussie aan te scherpen over wat we met elkaar wenselijk achten en hoe de stad er dan uit komt te zien. Ik stelde deze vraag aan ChatGPT omdat onderdeel van mijn onderzoek de toekomstige ruimtelijke ontwikkeling van Rijnmond betreft.
Maar de vraag die daarvoor vooraf gaat is wát achten we wenselijk en hoe bepalen we dat met elkaar. Voordat ik hierop door ga, wil ik eerst onderscheid maken in ruimtelijk orde en ruimtelijke ordening. Ruimtelijk orde gaat over de neerslag van ontwikkelingen in de ruimte. Oftewel waar staan gebouwen, hoe lopen wegen, waar kunnen parken het best worden aangelegd, et cetera. Ook de tijdsdimensie, de temporele orde, past hierbij: op welke tijdstippen worden plekken en voorzieningen gebruikt en door wie en met welk intensiteit. Met AI is in essentie uitstekend de plek en/of het gebruik te optimaliseren en zijn alternatieven goed door te rekenen en te verbeelden. Hierdoor zijn zeker efficiëntieslagen te maken in het slim gebruiken van beschikbare vierkante meters in een stad.
Veel mensen noemen dit ruimtelijke ordening. Maar ruimtelijke ordening betreft meer het proces op basis waarvan besloten wordt om tot een bepaalde ruimtelijke inrichting (orde) te komen. Een deel hierbij betreft het juridische proces dat doorlopen moet worden, waaronder het voorleggen van genomen besluiten en afhandelen van bezwaarprocedures. Hierbij heeft AI zeer waarschijnlijk ook een toegevoegde waarde in het beoordelen en afhandelen ervan. Maar ruimtelijke ordening gaat in essentie echter vooral over het maken van keuzes. Hoe kom je samen met alle betrokkenen tot een gedragen besluit over de inrichting van een gebied. Dat is een complexe afweging tussen partijen met vaak conflicterende belangen en verloopt via, zeker niet altijd transparante, onderhandelingen. Ik betwijfel over AI dit kan. Bij dit onderhandelen spelen emoties niet zelden een belangrijke rol, worden er deals gesloten of machtspelletjes gespeeld. Zaken die een AI-systeem niet beheerst en vooralsnog zeer lastig aan te leren zijn. Met de juiste prompts zullen zeker goede suggesties of ondersteunende redeneringen uit ChatGPT gehaald kunnen worden. Maar als het al tot een AI-onderhandeling zou komen, zou dit vanwege de grootte algemene deler uit het verleden vaker de status quo benadrukken dan dat het achtergestelde belangen of vernieuwende inzichten vertegenwoordigt. Ik zou het onderhandelen daarom toch echt aan mensen, waaronder ruimtelijke ordenaars, overlaten.