Wat betekent de groeiende kracht van AI voor de fiscaliteit?
Ik hoop van harte dat AI veel fiscaal werk overbodig zal maken.
Dit schrijf ik niet uit onmin voor mijn vakgebied. Belastingrecht is ingewikkeld, en zonder experts zal de economische machine stroever draaien. Fiscalisten zijn een noodzaak, maar wel een noodzakelijk kwaad. In een perfecte wereld zou belastingrecht voor iedereen te begrijpen zijn. Het is bizar dat niet op voorhand duidelijk is wat je rechten en plichten zijn, maar dat je iemand moet betalen om uit te leggen hoe het zit.
Daaruit openbaart zich een pervers element van de belastingwereld. Er zijn veel te weinig fiscalisten. Ik vermoed omdat het vakgebied weinig tot de verbeelding spreekt, en de meeste mensen met moeite een saaier gespreksonderwerp kunnen verzinnen. De studenten die op hun 18e wel kiezen voor de studie doen dat waarschijnlijk eerder vanwege de hoge baankans en dito salaris dan vanuit de maatschappelijke interesse. Dit heeft tot gevolg dat fiscale kennis zich heeft gecentreerd rondom onderwerpen waar geld verdiend kan worden, zoals de vennootschapsbelasting en het internationaal belastingrecht. Hogere inkomens kunnen de schaarse adviseurs betalen, lagere inkomens komen er beroerder vanaf. Op het moment van schrijven is er bijvoorbeeld geen enkele hoogleraar Toeslagen; in wetenschappelijke tijdschriften wordt maar mondjesmaat over dergelijke onderwerpen gepubliceerd.
Mits voldoende doorontwikkeld zal AI de bestaande kennis kunnen ontsluiten. Je stelt een belastingvraag, AI zoekt, leest en interpreteert de essentiële juridische documenten, stelt relevante tegenvragen en vraagt bij jou informatie op. Voor elke situatie wordt helder wat je recht is.
Dat betekent niet dat al het werk zal verdwijnen. Door ‘eenvoudig’ werk over te nemen, kunnen openstaande vacatures worden weggewerkt. Ook ontstaat tijd voor belangrijke onderwerpen die nu niet opgepakt kunnen worden en ingewikkeldere zaken die AI (nog) niet voor z’n rekening kan nemen, zoals echt grijze casuïstiek waarin verschillende zienswijzen mogelijk zijn. De Belastingdienst kan controles verder automatiseren en vereenvoudigen, wat het vertrouwen in het systeem doet toenemen; in de adviespraktijk kan meer nadruk komen te liggen op achterhalen wat de klant echt wil en wat in de breedte het beste is voor de klant; en in de wetenschap kan de aandacht verder verschuiven van wat het recht is naar wat het recht zou moeten zijn.
Het zal nog even duren voor het zover is. Zo lang AI enkel informatie teruggeeft op basis van bestaande documenten, zal ook de noodzaak blijven bestaan de machine op juiste wijze te voeden. En mochten er in de toekomst toch banen verdwijnen? Ach… Er zijn genoeg andere maatschappelijke problemen waar we de knappe fiscale koppen goed voor kunnen gebruiken.