Documentaireserie over relaties met land, natuur en spiritualiteit

Op zoek naar gedeelde waarden en ervaringen, en ontdekken waar de verschillen zich bevinden tussen verschillende wereldbeelden

Al sinds ik jong ben, ben ik gefascineerd door mensen en hoe ze zich relateren tot zichzelf, tot elkaar en tot hun omgeving. Ik ontmoet daarom graag nieuwe mensen en luister naar hun verhalen en ik ervaar graag (voor mij) nieuwe culturen, denk- en leefwijzen. Middels mijn vakgebieden, filosofie en culturele antropologie, en mijn reizen heb ik geleerd hoeveel verschillende ideeën er bestaan over de positie van mensen in de wereld. Deze ontologieën, dat wil zeggen filosofische ideeën over het zijn, bepalen in grote mate hoe we met de wereld omgaan en komen bijvoorbeeld naar voren in verhalen, identiteit, taal en spiritualiteit.

In haar boek Braiding Sweetgrass: Indigenous Wisdom, Scientific Knowledge and the Teachings of Plants, schrijft Anishinabekwe plantwetenschapper Wall Kimmerer (2020) bijvoorbeeld het scheppingsverhaal dat wordt gedeeld door Inheemse Bewoners die leven bij de Grote Meren in het huidige Noord-Amerika. In het scheppingsverhaal daalt een vrouw neer op aarde vanuit de lucht. Daar wordt ze opgevangen door ganzen die haar boven het water houden. Om de beurt gaan omringende waterdieren op zoek naar modder in het water dat als basis kan dienen voor de ‘skywoman’ om op te leven. Een schildpad leent uiteindelijk diens rug aan ‘skywoman’ om de modder op te plaatsen en zelf geeft ze een handvol fruit, planten en zaden voor de modder om te groeien tot het land dat de betreffende Inheemse Bewoners nu ‘Turtle Island’ noemen.

Dit scheppingsverhaal uit een hele andere relatie tussen mensen, dieren en land dan het Christelijke scheppingsverhaal waarin mens en natuur gescheiden zijn. En hoewel het christelijke scheppingsverhaal op verschillende manieren geïnterpreteerd kan worden, luidt de historisch meest invloedrijke interpretatie dat de aarde er is voor mensen om te gebruiken. Deze zelfde interpretatie ligt ten grondslag aan veel wetenschappelijke en technische ontwikkelingen waarmee mensen natuur uitbuiten. Maar kan dat ook anders?

Ontologieën worden medebepaald door taal. Van mijn tijd in Hawaii, waar ik een halfjaar woonde voor mijn minor, weet ik dat het Hawaiiaanse woord ʿāina, hoewel altijd vertaald naar ‘land,’ eigenlijk geen directe vertaling kent. ʿĀina betekent bijvoorbeeld ‘dat wat voedt’ (Beamer 2021, 350). Dit is vergelijkbaar met hoe de Rarámuri verwijzen naar hun thuisland gawi wachi als ‘the Place of Nurturing;’ en hoe de Yoeme de term huya ania gebruiken om de natuurlijke gebieden buiten hun dorpen te omschrijven, wat zich grofweg vertaalt naar ‘nurturing life’ (Salmón 2000). Dit soort conceptualisaties van land en de natuurlijke wereld gaan gepaard met reciproke relaties die vormend zijn voor mensen hun identiteit en spiritualiteit.

Hoewel er een enorme variëteit aan ontologieën bestaat, wordt deze variëteit zelden/onvoldoende belicht in de (westerse) wetenschap en media. En wanneer deze wel worden belicht in wetenschap en media, dan staat er meestal ongemerkt een ontologie centraal en wordt die bekeken of toegelicht vanuit een bepaald perspectief of referentiekader. Zo merkte ik tijdens mijn antropologisch veldwerk in Udaipur, India bijvoorbeeld dat ik Hindoe rituelen onbewust probeerde te begrijpen vanuit het christelijke referentiekader waarin ik ben opgegroeid.

Ik deel graag wat ik leer, door het vertellen van verhalen, in academische papers of op mijn blog. En toch schrijf ik die verhalen onvermijdelijk vanuit mijn eigen perspectief, mijn eigen ontologie, mijn eigen levensfilosofie. Mijn droom is daarom om een project te ontwikkelen waarin mensen met verschillende ontologieën en levensfilosofieën met elkaar in dialoog leren over elkaars ontologieën en levensfilosofieën. Dat wil ik doen middels een documentaireserie over land, natuur en spiritualiteit, waarin we (als makers en kijkers) op zoek gaan naar gedeelde waarden en ervaringen, en ontdekken waar de verschillen zich bevinden tussen verschillende ontologieën. Welke relatie hebben mensen tot land? Welke woorden en definities kennen zij toe aan hun natuurlijke omgeving?

In deze documentaireserie gaan we mee met een diverse groep mensen die leert over elkaars relatie tot land en natuur door om de beurt bij elkaar langs te gaan. Ze luisteren naar elkaars verhalen, doen mee met rituelen en leren over elkaars taal terwijl ze fysiek in verbinding staan met de betreffende omgeving. Kennis en informatie wordt zo niet weergegeven als absoluut en stilstaand, maar als relatief en in beweging, en als belichaamd. De documentaireserie is zo een filosofisch en antropologisch publiekswetenschappelijk project waarin verschillende ideeën naar voren komen over de verschillende manieren waarop je je kan relateren tot jezelf, tot elkaar en tot je natuurlijke omgeving. En hoewel iemands ontologie niet snel compleet zal veranderen, biedt zo een documentaireserie wel nieuwe perspectieven aan kijkers over hoe we om kunnen gaan met natuur en land, maar ook met andere ontologieën.

Om dit droomproject uit te kunnen voeren heb ik vooral sponsoren nodig die dit idee op alle mogelijke manieren willen ondersteunen, dat wil zeggen enthousiaste en creatieve mensen met ervaring, connecties, middelen of ideeën.

Bronnen

Beamer, Kamanamaikalani. 2021 “He Aliʿi Ka ʿĀina, Ua Mau Kona Ea: Land is the chief, long may she reign.” In Routledge Handbook of Critical Indigenous Studies, edited by Brendan Hokowhity, Aileen Moreton-Robinson, Linda Tuhiwai-Smith, Chris Andersen, and Steve Larkin, 348-361. New York: Routledge.

Salmón, Enrique. 2000. “Kincentric Ecology: Indigenous Perceptions of the Human-Nature Relationship.” Ecological Applications 10(5), 1327-1332.

Wall Kimmerer, Robin. 2020. Braiding Sweetgrass. London: Penguin Books.