Filosofen en kunstenaars kunnen bijdragen aan het nadenken over klimaatsolidariteit
Mijn droomproject is om te onderzoeken hoe filosofie en kunst samen kunnen bijdragen aan betere besluitvorming over klimaat.
De afgelopen jaren wordt weerrecord na weerrecord gebroken. Extreme weerssituaties zijn inmiddels aan de orde van de dag. De gevolgen hiervan zijn al langer pijnlijk voelbaar in de meest kwetsbare regio’s van de wereld, en ze komen steeds dichterbij. De gevolgen raken nu ook economisch welvarende landen die het meest verantwoordelijk zijn voor klimaatverandering, maar tot nu toe te weinig hebben gedaan om de situatie te verbeteren. Kortom, onze planeet staat in vlammen – en onder water – en we moeten nu handelen. Er zijn de afgelopen decennia talloze waarschuwingen afgegeven: in 1970 door de Club van Rome, en in de daaropvolgende decennia door rapporten van het IPPC, door klimaatconferenties etc. Maar we zijn er nog verre van verwijderd om de benodigde veranderingen in beleid en gedrag door te voeren.
We moeten ons herbezinnen op de waarden die ten grondslag liggen aan onze politieke en economische systemen. Het duurzame welzijn van mensen, dieren, ecosystemen en de planeet zou voorop moeten staan; onze economische systemen zouden dit welzijn tot dienst moeten zijn. Maar de werkelijkheid lijkt precies andersom te zijn: alles is instrumenteel aan economische groei, en aan de individuele vrijheid van mensen in welvarende landen. Feministische en niet-Westerse filosofische benaderingen benadrukken relationele noties zoals solidariteit en zorg. Dit in tegenstelling tot dominante, individualistische Westerse filosofische benaderingen waarop de heersende politieke en economische systemen gestoeld zijn. Bovendien zijn deze systemen vaak gebaseerd op een reductionistische vorm van Westerse filosofische theorieën. Ze veronderstellen en beperkte opvatting van rationaliteit, namelijk in de vorm van doel-middel efficiëntie en maximeren van eigen nut, en ze pretenderen waardevrij te zijn. Echter, deze systemen zijn verre van waardevrij. Ze favoriseren degenen die zich al in bevoorrechte posities bevinden, terwijl de lasten met name bij de meest kwetsbaren terecht komen. De dominante economische en politieke systemen zijn antropocentrisch, terwijl we schatplichtig aan de natuur zijn en voor de natuur zouden moeten zorgen. In plaats van ons blind te staren op een reductionistische economische rationaliteit zouden we morele emoties moeten koesteren, zoals inlevingsvermogen, compassie, zorg en verantwoordelijkheidsgevoel. Dergelijke emoties helpen ons alert te zijn op de ethische implicaties van onze handelingen. Bovendien helpen ze ons om gemotiveerd te zijn om ons gedrag en onze systemen te veranderen.
Klimaatrechtvaardigheid gaat de hele samenleving, wereldwijd, aan en vereist inspanningen van iedereen: het bedrijfsleven, de overheid, politici, de bedenkers en ontwikkelaars van nieuwe technologieën alsmede consumenten. We kunnen de verantwoordelijkheid niet doorschuiven; al deze partijen zijn met elkaar vervlochten in complexe socio-technische systemen. Er is al veel vooruitgang geboekt door bijvoorbeeld de ontwikkeling van duurzame energie technologieën. Nu is het tijd om onze socio-technische systemen te herzien om een gezonde en duurzame wereld voor iedereen te bouwen, ook voor dieren, planten en ecosystemen, niet alleen voor de korte termijn, maar ook voor de lange termijn.
Filosofen en kunstenaars kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan het herbezinnen op onze waardesystemen. Filosofen kunnen inzichten uit verschillende culturele tradities onder de aandacht brengen, en hoe deze kunnen bijdragen aan bouwstenen voor een duurzamer politiek en economisch stelsel, waar solidariteit en zorg voor mens, dier en planeet in harmonie zijn met individuele mensenrechten. Kunstenaars zijn bij uitsteek in staat om onze verbeelding op te rekken en aan ons inlevingsvermogen, onze compassie en ons kritisch denkvermogen te appelleren. Dit doen kunstenaars door ons bijvoorbeeld mee te nemen in dystopische en utopische scenario’s, en ons zo te laten nadenken over waar we heen willen. Kunstenaars en filosofen zijn degenen die het als hun vak hebben om buiten de gebaande paden te treden en de status quo te bevragen. Ze kunnen dan ook een cruciale rol spelen in de broodnodige herbezinning op onze politieke en economische stelsels en de waardesystemen waarin deze gestoeld zijn. Filosofen en kunstenaars kunnen bijdragen aan het faciliteren van participatieve reflectie met een breed palet aan actoren, om zo tot verantwoorde en breed gedragen stappen naar een duurzamere, rechtvaardigere samenleving te komen.
Kortom, mijn droomproject is een visionaire, vruchtbare, toegankelijke en inclusieve samenwerking tussen filosofen, kunstenaars, technologieontwikkelaars, politici, beleidsmakers, mensen uit het bedrijfsleven en burgers uit alle geledingen van de samenleving, om gezamenlijk tot een rechtvaardige en slagvaardige visie op klimaatbeleid en klimaatrechtvaardigheid te komen.
Bij deze enkele links naar kunstprojecten die zich met klimaat bezighouden: Art for a Healthy Planet, Arch Daily, Riseart.
