Het wegpoetsen van vooroordelen op de arbeidsmarkt

De Nederlandse arbeidsmarkt is krap. In de meeste sectoren zijn forse personeelstekorten. Werkgevers hebben grote moeite om mensen te vinden. Daardoor komen hun productie en dienstverlening onder druk te staan. Ook in de publieke sector.

Die personeelstekorten zijn structureel en hebben vooral te maken met de demografische ontwikkeling van vergrijzing en ontgroening van de (beroeps)bevolking, die pas in 2050 haar hoogtepunt bereikt. Toch zijn de mensen niet op. Naast een personeelstekort is er echter ook een inclusietekort. Zelfs in deze gespannen arbeidsmarkt zijn er nog ruim een miljoen mensen die met de juiste ondersteuning ook zouden kunnen – en willen – werken.

Dat grote groepen zelfs nu niet of moeizaam in beeld komen van de arbeidsmarkt, bij werkgevers, opdrachtgevers én collega’s, heeft veel te maken met negatieve beeldvorming. Met stigmatisering, vooroordelen en stereotypering, leidend tot discriminatie, marginalisering en uitsluiting. Deze zaken zijn eveneens structureel en hardnekkig. We zijn ons er vaak niet eens bewust van. Extra tragisch en onacceptabel is dat deze beeldvorming niet op feiten is gebaseerd. Zo laten we dus veel talent onbenut en onthouden we mensen van meer inkomen, participatie en welzijn.

Het betreft ongefundeerde beelden, zoals over ouderen (die niet vaker ziek zijn dan jongeren), mensen met een migrantenachtergrond (een andere achternaam volstaat soms al), asielzoekers, mensen die een ernstige ziekte zoals kanker achter de rug hebben, of die met een chronische aandoening te maken hebben, maar wel degelijk aan het arbeidsproces kunnen bijdragen, ex-gedetineerden (‘eens een dief altijd een dief’) en mensen afkomstig uit een bepaalde wijk.

Deze vooroordelen leiden ertoe dat mensen niet worden uitgenodigd voor een sollicitatiegesprek of, in het geval van jongeren, een stage. Wat ook niet helpt, is dat deze vormen van bias en discriminatie regelmatig worden vastgelegd in algoritmes. Dit alles leidt bovendien ook tot zelf-stigma: iemand gaat aannemen dat de heersende negatieve opvattingen waar zijn en betrekt deze op zichzelf.

Discriminatie mag niet en is strafbaar, op basis van de Nederlandse Grondwet en internationale verdragen. Ook de Nederlandse overheid en maatschappelijke organisaties, zoals werkgeversorganisaties en vakbonden, hebben allerlei maatregelen genomen om discriminatie te bestrijden, maar met te weinig effect. Echter, vaak gaat het om projecten die te kort zijn volgehouden om daadwerkelijk en duurzaam effect te sorteren.

Hoezeer discriminatie en stigma’s ook maatschappelijk, institutioneel en individueel verankerd zijn, in dit droomproject wil ik proberen vooroordelen weg te poetsen uit de arbeidsmarkt. Het idee is een experiment op te zetten van een ‘stigmavrije regio’ in een of meer arbeidsmarktregio’s. Het ligt voor de hand om te beginnen in de regio Midden-Brabant, rond Tilburg, waar ik stadshoogleraar ben, omdat deze zich in eerder al heeft uitgeroepen tot een ‘jeugdwerkloosheidsvrije regio’.

Voor dit experiment zijn twee uitgangspunten cruciaal. Ten eerste wordt het opgezet samen met mensen waar het om gaat (‘voor en door’), dus met ervaringsdeskundigen, en is empowerment van mensen het vertrekpunt. Ten tweede zal het gaan om ‘mixed/multi methods’ om een samenstel van innovaties en interventies met een lange (tijd)lijn van 12 jaar (dus drie college-periodes).

In de betreffende regio’s gaan we met een multidisciplinair team als nulmeting eerst onderzoeken hoeveel mensen problemen hebben om op de arbeidsmarkt te komen en welke rol negatieve beeldvorming en discriminatie daarbij spelen. Hiertoe wordt ook een regionaal meldpunt ingesteld.

Vervolgens roepen we deze regio’s uit tot stigma-vrije regio, waarbij we regio-breed met politieke partijen, bedrijven, instellingen, UWV, gemeenten, uitzendbureaus, scholen en andere organisaties afspreken, dat iedereen die buiten de arbeidsmarkt staat en belangstelling toont voor een vacature of stage voortaan wordt uitgenodigd. En bovendien, dat het werving- en selectieproces zo open en transparant mogelijk is en dat na aanname passende ondersteuning geboden blijft. Dat wordt in een regionaal convenant vastgelegd.

Elke sollicitant krijgt bovendien steun van een arbeidsmarktbuddy die het proces nauwgezet volgt. Mocht het werk echt niet passen, dan zorgen de buddy en organisaties voor een volgende arbeidsmarktkans.

Waar mogelijk maken we gebruik van open-hiring, waarbij kandidaten zich kunnen melden voor een vacature, geen curriculum vitae hoeven te overleggen (‘no questions asked’), maar de kans krijgen te laten zien dat ze het werk kunnen doen (‘first in, first hired’).

We zetten AI in om vacatures en sollicitaties te screenen op en ontdoen van informatie die irrelevant is en die discriminerend kan uitwerken.

Er wordt een aansprekende mediacampagne opgezet in de regio. Positieve voorbeelden worden gedeeld. Werkgevers en opdrachtgevers bieden we concrete wervingsprotocollen aan. Voor het regionale onderwijs, van basisschool tot en met beroeps- en hoger onderwijs maken we lespakketten over inclusie, diversiteit en anti-discriminatie. We betrekken studenten van alle opleidingen in het programma. We organiseren aansluitende culturele en sportieve activiteiten.

Elk jaar wordt onderzocht in welke mate de regio stigmavrij is en blijft en wat daartoe verder nog nodig is. Ook om de aanpak op te schalen naar andere regio’s.