Dit is een korte, geïllustreerde lezing (17 minuten) over beschaving. Ik gaf de lezing slechts tweemaal. De lezing onderzoekt een paar ideeën en beelden die ik in mijn hoofd heb en die ik misschien gebruik in het uiteindelijke hoofdstuk van het nog te verschijnen boek Maintenance. De reacties van het publiek waren beide keren enthousiast en ik kreeg goede suggesties, dus nu probeer ik het op u uit.
Stewart Brand, 18 oktober 2024
Eindeloze wereld
Ik zal me op slechts twee vragen richten. De eerste is de vraag wat er nodig is om van een mondiale beschaving uit te groeien naar een planetaire beschaving – en waarom dat nodig is. De andere is de vraag hoe we over beschaving kunnen spreken. De media zitten vol met mededelingen zoals deze van C-Span van laatste week op Twitter: hoe AI kan leiden tot het einde van de mensheid.
Als we over beschaving spreken, hebben we het meestal over het EINDE ervan, hoe snel dat zal zijn, waarom, en wie er schuldig aan is. Tegenwoordig wordt alles waar het publiek zich zorgen over maakt opgeblazen tot een ‘existentiële dreiging’.
Ik denk dat ik weet wanneer dit begonnen is. Ik was in 1945 zeven toen de Japanse stad Hiroshima vernietigd werd door één enkele bom. Hiroshima, met daarna de Koude Oorlog, introduceerde een nieuw idee voor de mensheid: het idee dat we in staat waren om de wereld te vernietigen. Mijn jeugd was bij tijden vergiftigd door die angst.
Voor de eerste keer in de geschiedenis had de hele menselijke beschaving een gemeenschappelijk beeld om over zichzelf na te denken, en dat beeld was dit:
De paddenstoelwolk. Dit was de manier waarop de mensheid dacht over haar macht en haar vooruitzichten.
Slechts 23 jaar later werd dat beeld vervangen door een opgewekter beeld, gemaakt door een mens in een baan om de maan.
Op dat beeld is niet te zien dat er een beschaving is op aarde.
We zijn alleen te zien als je naar de schaduwkant van de aarde kijkt:
Dat is het echte zelfportret van de beschaving.
Meestal denken we nog steeds aan de Aarde in wereldse termen – landen op continenten – en over de machtsrelaties tussen die delen.
Maar de planetaire werkelijkheid blijft erdoorheen verschijnen, zeker in het geval van de klimaatverandering, die geen wereldlijke maar een planetaire aangelegenheid is.
Dat beeld is gezond en behulpzaam, maar toch blijft de oude angst alles vergiftigen.
En die angst is schadelijk. Ze voedt hulpeloosheid. Ze maakt ons bang voor de toekomst en voor alles wat helemaal nieuw is. En ze wordt schromelijk overdreven.
We maken ons zorgen over dingen die denkbeeldig blijken te zijn, zoals het millenniumprobleem.
Het millenniumprobleem werd behandeld als een existentiële dreiging, maar het was niets. Maar dat hield onze angst niet tegen.
Massale uitsterving?
Existentiële dreiging!
Klimaatverandering?
Existentiële dreiging!
Kunstmatige Intelligentie?
Existentiële dreiging!
Als je heel veel zaken hebt die allemaal de beschaving bedreigen, beginnen mensen de risicopercentages bij elkaar op te tellen en zien ze niet meer hoe we deze eeuw kunnen overleven.
Wat als geen enkele van deze bedreigingen de beschaving zou kunnen beëindigen?
Laten we teruggaan naar de oorsprong van het probleem. In de zomer van 1945 zag Hiroshima er zo uit:
Acht vierkante kilometer verwoest door een vuurstorm. 75.000 mensen dood. De bom die het veroorzaakte was uniek, maar het effect ervan, dat jaar in Japan, niet.
Dit was Tokio eerder in dat jaar – helemaal verwoest door duizenden kilo’s conventionele brandbommen, afgeworpen door Amerikaanse B-29’s. 25 vierkante kilometer verwoest door brand. 83.000 mensen kwamen om in de vuurstorm.
De meeste steden in Japan – 69 – waren door brandbommen geraakt dat jaar.
Atoombommen zijn in principe brandbommen, dus de vernietiging van Hiroshima en Nagasaki kwam overeen met de vernietiging van de andere Japanse steden.
Veel Europese steden zagen er dat jaar precies hetzelfde uit.
Dit is Warschau nadat de Duitsers het gebombardeerd hadden – er kwamen 25.000 mensen om in de vuurstorm.
Hamburg nadat de Amerikanen het gebombardeerd hadden. 37.000 mensen kwamen om in de vuurstorm.
Dresden nadat de Britten het gebombardeerd hadden – 25.000 mensen kwamen om in de vuurstorm. En zo ging het in heel Europa.
Ik vraag me af of we de verkeerde les hebben getrokken uit de Tweede Wereldoorlog. Kijk, hier is Dresden nu:
Hamburg nu:
Warschau nu:
Tokio is nu de grootste grootstedelijke economie ter wereld:
En Hiroshima nu:
Slechts twee maanden nadat de bom gevallen was, schreef verslaggever John Hersey: “De meeste overlevenden zijn weer aan het werk. De stad is herboren als een gemeenschap.“
De echte les van de Tweede Wereldoorlog is dat de beschaving terugkeert, zelfs na een enorme vernietiging. Steden zijn de meest duurzame dingen die mensen maken.
Een totale nucleaire oorlog zou vreselijk zijn. De Tweede Wereldoorlog leerde ons hoe verschrikkelijk. Het leerde ons dat de beschaving getraumatiseerd zou raken … en daarna zou ze weer opstijgen uit de as. Een nucleaire oorlog nu zou er niet voor zorgen dat de beschaving op zou houden te bestaan.
Evenmin zouden een massale uitstervingsgolf, klimaatverandering of Kunstmatige Intelligentie een einde maken aan de beschaving, hoe groot de gevaren ook zijn. Er zullen de komende tientallen jaren ongetwijfeld allerlei grote rampen plaatsvinden – en we zullen ze overleven en ervan leren.
Onze planeet heeft al veel meegemaakt, maar de Aarde blijft bestaan. De mensheid heeft al veel meegemaakt, maar de mensheid blijft bestaan.
Wacht even. Beschavingen sterven toch constant uit? Hier is een overzicht van de 109 grootste rijken van de laatste 5.000 jaar, en hun levensduur.
Ieder hokje vertegenwoordigt 100 jaar. Het is duidelijk dat wereldrijken uiteindelijk fragiel zijn. Maar er is nergens een gat. De beschaving, als een menselijke praktijk, is constant blijven bestaan en is sinds de eerste stadstaten steeds diverser geworden. Beschavingen komen en gaan maar de beschaving blijft bestaan.
En hoe zit het nu? Hebben we nu een wereldwijde beschaving zonder back-up?
Laat de geschiedenis zien dat de wereldwijde beschaving fragiel zal zijn? Of robuust? Velen denken dat de wereldbeschaving fragiel moet zijn, omdat ze zo complex is. Ik denk dat onze beschaving juist robuust is omdat ze zo complex is. En ze bestaat uit veel verschillende samenlevingen, die elk afzonderlijk in staat zijn om te floreren.
Ik kan uitleggen hoe complexiteit werkt aan de hand van een diagram.
Het is een dwarsdoorsnede van een gezonde beschaving in termen van lagen met verschillende tempo’s van verandering. In dit diagram staan de snelle delen van een beschaving bovenaan, de langzaamste delen onderaan. Mode verandert wekelijks. Cultuur heeft decennia of eeuwen nodig om te veranderen. Deze lagen stellen een beschaving in staat om te leren en zich aan te passen – en te blijven leren en zich aan te passen.
Het is de combinatie van snel en langzaam die het hele systeem veerkrachtig maakt.
Snel leert, langzaam herinnert.
Snel stelt voor, langzaam beschikt.
Snel absorbeert schokken, langzaam integreert schokken.
Snel is discontinu, langzaam continu.
Snel beïnvloedt langzaam met opgebouwde innovatie en af en toe een revolutie. Langzaam controleert snel met dwang en standvastigheid.
Snel krijgt alle aandacht. Langzaam heeft alle macht.
Waar langzaam alle macht heeft, kost het veel tijd en toewijding om veranderingen door te voeren. Als je blijvend goed wilt doen, is dit het perspectief dat je in gedachten moet houden.
Dat brengt ons bij de natuur.
Dit is de Golfstroom. Hij brengt warm water naar het Noorden in de Atlantische Oceaan en houdt Europa warm. Door klimaatverandering smelt er veel ijs op de Noordpool en het zoete water zwakt de Golfstroom af. Als de golfstroom stilvalt, zal Europa bevriezen. Dat kan een van de rampen zijn in deze eeuw.
Meestal is het klimaat extreem variabel.
Maar 10.000 jaar geleden werd het klimaat warm en stabiel – het Holoceen – wat ideaal was voor landbouw en beschaving. Het klimaat bleef zo tot nu.
Nu zitten we in het Antropoceen, met een enorme impact op het klimaat door de mens.
We hebben een planetaire invloed – en hoopten dat we die niet hadden. Gaia, zo ondervinden we nu, deed het prima, tot wij verliefd werden op de verbrandingsmotor. Wat we nodig hebben is dat het Antropoceen een oneindige Holoceen is.
We hebben al een wereldwijde beschaving – met een wereldwijde economie en een wereldwijde infrastructuur.
Om de klimaatproblemen die we hebben veroorzaakt op te lossen, moeten we deze eeuw een planetaire beschaving worden, een die met het klimaat om kan gaan, op de voorwaarden die het klimaat stelt. We mogen dan wel een bloeiende wereldwijde economie hebben, maar er is geen ‘planetaire economie’ – de dynamiek die heerst op Aarde kan niet in economische termen gevat worden.
We moeten onze aanzienlijke mate van complexiteit integreren met de grotere complexiteit van de natuurlijke systemen van de Aarde, zodat beide systemen langdurig kunnen bloeien als één planetair systeem.
Hier is de volgorde volgens Gaia. De vroege anaerobe biosfeer van de Aarde had een atmosfeer zonder zuurstof en weinig leven. Na de zuurstofcrisis (Great Oxidation Event) 2,3 miljard jaar geleden, kwam er een enorme hoeveelheid reactieve zuurstof in de atmosfeer, waardoor het aerobische leven zich uitbreidde, diversifieerde en de planeet overnam. De zuurstofcrisis bracht ons voort.
Nu leven we in het tijdperk dat Adam Frank en David Grinspoon de ‘Onvolwassen technosfeer’ noemen, met een overmaat aan CO2 en chloorfluorkoolstofverbindingen (CFK’s) die het klimaat destabiliseren. De wereldwijde beschaving heeft dat veroorzaakt.
Een planetaire beschaving kan dat effect ongedaan maken en ons naar een ‘Volwassen technosfeer’ voeren – waar het CO2-niveau terugkeert naar vroegere niveaus en het stabiele klimaat terugkeert.
Het bewijs dat we dat ook echt kunnen is het feit dat we al meerdere gevaren op wereldschaal hebben afgewend.
Omdat we slimmer zijn dan dinosaurussen hebben we uitgevonden hoe we potentieel gevaarlijke asteroïden kunnen detecteren en van hun koers kunnen laten afwijken.
Hoe zit het met ijstijden? Het huidige interglaciale tijdperk is al overtijd en het is wachten op de volgende ijstijd.
Maar dat gaat niet gebeuren, misschien wel nooit meer. Per ongeluk hebben we een atmosfeer gecreëerd die niet drastisch kan afkoelen, tenzij wij daarvoor zorgen.
Dit is het doel: we willen ons voortbestaan verzekeren door beter samen te vallen met het voortbestaan van de Aarde. Hoe kunnen we dat doen?
Ik heb een suggestie: laten we ons denken over ‘infrastructuur’ verruimen.
We zijn heel goed in het financieren, bouwen en onderhouden van een wereldwijde infrastructuur – het onderzeese kabelnetwerk bijvoorbeeld.
Deze omstandigheid zou het makkelijker voor ons moeten maken om de rol van de natuurlijke infrastructuur te begrijpen, zodat we beginnen die goed te onderhouden en soms zelfs te versterken.
We behandelen rivieren al op die manier.
Een brug is infrastructuur, net als de rivier eronder.
Het lokale ecosysteem is ook infrastructuur – net als het ecosysteem van de aarde.
En ook net als het klimaat. Alle infrastructuur heeft aandacht nodig, en goed onderhoud.
Verandert dat als we zeggen ‘planetaire beschaving’? Ik denk van wel, omdat het inhoudt dat we onze verantwoordelijkheid uitbreiden en gaan nadenken over Gaia als een geheel.
Betekent dat dat de mensheid en de natuur één worden? Ja en nee. Ja, omdat we de planeet begrijpen als één geheel.
Nee, omdat de mensheid en de natuur de toekomst op een hele andere manier tegemoet treden. De mensheid handelt vanuit mentale modellen en met doelen, maar de natuur doet dat niet. Een brug is tot stand gekomen door het hebben van een doel; de rivier niet. De mensheid kan de natuur analyseren, maar de natuur analyseert de mensheid niet.
Conclusie. Onze analyse laat zien dat ons doel om de energie uit fossiele brandstoffen te halen een enorm succes was – en een ongewenst effect had op het klimaat dat de normale Gaia-krachten niet repareren.
Dat is prima. Onze doelen richten zich nu op het oplossen van dat probleem. Het zal een eeuw of twee duren, maar ik ben er zeker van dat we er in slagen. Ten eerste omdat we dat kunnen. Ten tweede omdat de enorme kosten van het niet oplossen steeds duidelijker zullen worden.
We moeten niet steeds in paniek raken over het einde van de beschaving: dat haalt onze focus weg van het belangrijkste doel, namelijk ervoor zorgen dat de beschaving voortbestaat en groeit, uitgaande van het hier-en-nu in plaats van teruguit te denken vanuit een imaginaire eindsituatie.
Het belangrijkste is een verandering van onze belangrijkste aanname: van ‘de beschaving kan ieder moment eindigen’ naar ‘de beschaving zal nog heel lang blijven bestaan’. We zijn niet aan het einde van de beschaving beland, we zitten er middenin, met nog minstens 5.000 jaar te gaan.
Onze taak is het om uit te vinden wat we moeten doen, gegeven die situatie.
Een ding is zeker: het voortbestaan vereist zorgvuldige aandacht voor het onderhoud van alle systemen, waaronder het klimaat, waar we afhankelijk van zijn. Dat is het sterkste argument voor het beschermen van de natuur: de natuur is het meest omvangrijke en zichzelf in stand houdende ding dat we kennen.
Een goed functionerende planetaire beschaving heeft het grootste deel van haar duurzaamheid al ingebouwd.
Dank u.
Dit is een vertaling van Unending World, door Stewart Brand, online te vinden bij Books in Progress. Vertaling: Jos Baijens
